-
1 место
с ( не общий)1) урын2) урын3) урын4) урын5) обычно мн. места як, җир6) мн. места урыннар; урындагы оешмалар7) (должность, служба) урын, эш, эш урыны8) кисәк, төргәк, әйбер•- к месту
- места общего пользования
- на месте
- на месте преступления
- на месте уложить
- на месте убить
- не к месту
- не у места
- не место
- не находить места
- не находить себе места
- не на своем месте
- нет места
- не должно быть места
- ни с места!
- поставить на место
- поставить на свое место
- поставить себя место
- сердце не на месте
- душа не на месте
- с места в карьер
- стоять на месте
- оставаться на месте -
2 урын
сущ.1) в разн. знач. ме́стоиң биек урын — са́мое высо́кое ме́сто; са́мая высо́кая то́чка
эш урыны — рабо́чее ме́сто
вакыйга булган урын — ме́сто происше́ствия
хикәянең иң кызыклы урыны — са́мое интере́сное ме́сто в расска́зе
авырткан урын — больно́е ме́сто
урын алу — занима́ть ме́сто
бер урыннан икенче урынга күчү — переходи́ть с ме́ста на ме́сто
дүрт урын багаж тапшыру — сдать четы́ре ме́ста багажа́
үз урынына утыру — занима́ть своё ме́сто
беренче урынга чыгу — вы́йти на пе́рвое ме́сто
2) ме́сто, уча́сток, пло́щадьйорт урыны — уча́сток под дом
бакча урыны — ме́сто для са́да
3) ме́стностьтаулы урын — гори́стая ме́стность
таныш урынга килеп чыгу — вы́йти на знако́мую ме́стность
калку урын — возвы́шенная ме́стность
4) перен. ме́сто, положе́ниеҗәмгыятьтә үз урынын табу — найти́ своё ме́сто в о́бществе
5) обычно мн. урыннара) места́матур урыннар — краси́вые места́
б) места́; перифери́яурыннарга хәбәр итү — сообщи́ть на места́
урыннардан килгән делегатлар — делега́ты с мест ( из периферии)
6) разг. до́лжность, ме́сто, постзур урында эшләү — занима́ть высо́кий пост
укытучы урыны — ме́сто учи́теля
җаваплы урын — отве́тственная до́лжность, отве́тственный пост
урынга билгеләү — определи́ть ( назначить) на до́лжность
7) посте́ль, ло́жеурынын җыю — убира́ть посте́ль
урынга яту — лечь в посте́ль
урын җәю — стлать посте́ль
8) перен. основа́ние, причи́на, по́воданы сүгәр өчен урын юк — нет основа́ния его́ руга́ть
икеләнер урын юк — для сомне́ния нет причи́н
урын бирү — уступа́ть/уступи́ть ме́сто
урын хастасы — лежа́чий больно́й
урын хастасы булу — надо́лго слечь
урында эшләү — служи́ть, рабо́тать, состоя́ть на слу́жбе
урыны белән — места́ми
••урын өстенә яту — продолжи́тельно боле́ть
урын тапмау — не находи́ть ме́ста
урын тоту — занима́ть определённое ме́сто (положе́ние)
урыны җәннәттә булсын — ца́рство ему́ небе́сное
урыны килгәндә (чыкканда) — кста́ти, к ме́сту
урынына калу — замеща́ть (кого-л.)
урыныннан алу — освободи́ть от занима́емой до́лжности, снять с рабо́ты
- урын үзгиләүурыныңнан кузгалма! — ни с ме́ста!
- урыны белән -
3 кузгалу
неперех.1) дви́гаться/дви́нуться, раздвига́ться; сдвига́ться/сдви́нуться с ме́ста, тро́гаться/тро́нуться, стра́гиваться/стро́нуться || сдвига́ниеюлга кузгалу — дви́гаться в путь (в путь-доро́гу)
машина авырлык белән генә кузгалды — маши́на стро́нулась с трудо́м
атлар кузгалды — ло́шади тро́нулись
боз кузгалу — подви́жка льда, ледохо́д, подви́жка льда на реке́
урыныңнан кузгалма! — не дви́гайся!
2) шевели́ться/шевельну́ться, пошевели́ться/пошевельну́ться, облада́ть спосо́бностью движе́ния, дви́гаться || шевеле́ниеаяк-куллары берни сизми, кузгалмый — ру́ки и но́ги ничего́ не чу́вствуют, не дви́гаются
авыруның хәле начар, кузгалмый ята — больно́му пло́хо, лежи́т без движе́ния (пошевельну́ться не мо́жет)
3) дви́гаться, тро́нуться с ме́ста, шевели́ться/шевельну́ться; расшеве́ливаться/расшевели́тьсяжилнең әсәре дә юк, коры яфрак та кузгалмый — нет никако́го ве́тра, да́же сухо́й лист не шевельнётся
урыныңнан кузгалма! — не дви́гайся! не шевели́сь! (стой, сми́рно!)
урыныннан да кузгалмады — да́же с ме́ста не сдви́нулся; и не пошевели́лся
4) встава́ть/встать, поднима́ться/подня́ться на́ ногикузгалган җиреннән кире утырды — встал бы́ло, да обра́тно сел
кузгалмый утыру — сиде́ть, не встава́я
яңа гына (табыннан) кузгалдык — то́лько что (подняли́сь) из-за стола́ (в смысле: то́лько что пое́ли)
5) встава́ть/встать; просну́вшись, подня́ться с посте́лишәһәр кешесе кояш чыкмый кузгалмый — горожа́не до со́лнца не встаю́т (в смысле: спят до́лго)
кояш белән бергә кузгалу — встава́ть с со́лнцем
6) перен. поднима́ться, восста́ть; взбунтова́тьсяазатлык өчен көрәшкә кузгалу — подня́ться на борьбу́ за свобо́ду
7) перен. поднима́ться/подня́ться, возника́ть/возни́кнуть (о гневе, чувстве обиды, ненависти, любви и т. п.)күңелендә рәнҗү хисе кузгалды — в ду́ше его́ возни́кло чу́вство оби́ды
ачу кузгалу — рассерди́ться, разгне́ваться (букв. подняло́сь чу́вство гне́ва)
йөрәгемдә кузгалган нәфрәт хисе — возни́кшее в моём се́рдце чу́вство не́нависти
8) поднима́ться/подня́ться, быть поста́вленным, возника́ть/возни́кнуть (о проблемах, вопросах и т. п.)җыелышта хезмәт дисциплинасы мәсьәләсе кузгалды — на собра́нии поднима́лся вопро́с о трудово́й дисципли́не
9) перен. поднима́ться/подня́ться, начина́ться/нача́ться; возника́ть/возни́кнуть (буран, буря, сильный ветер и т. п. или шум, спор, скандал и т. п.)кичкә давыл кузгалды — к ве́черу подняла́сь бу́ря
дуслык турында бәхәс кузгалды — начался́ спор о дру́жбе
10) перен. начина́ться/нача́ться (о войне, бунте, восстании и т. п.)восстание кузгалган — начало́сь восста́ние
11) перен. возобновля́ться/возобнови́ться ( о боли), разбереди́ться, растра́вливать(ся)/растра́вить(ся) ( о ране), повторя́ться/повтори́ться ( о болезни) || возобновле́ние, повторе́ниеиске яралар кузгалды — разбереди́лись ста́рые ра́ны
•- кузгалып китү
- кузгалып кую -
4 аш
I сущ.1)а) суп (мясной, из фруктов), ва́рево прост. || супово́йтокмачлы аш — суп с лапшо́й; суп-лапша́
гөмбәле аш — суп с гриба́ми
бәрәңге ашы — карто́фельный суп; похлёбка
кәбестәле аш — суп с капу́стой; щи
чөгендерле-кәбестәле аш — суп из капу́сты со свёклой; борщ
аш ите — супово́е мя́со
аш тәлинкәсе — супова́я таре́лка
б) мн. ашлар ку́хня собир. (народная, национальная, вегетарианская)солдат ашлары — солда́тская ку́хня
2)а) блю́до, ку́шанье (горячее, холодное, детское); еда́, я́ствакамыр ашы — мучно́е блю́до; мучна́я еда́
кунак ашы — ку́шанье (я́ства) для госте́й
бәйрәм ашлары — пра́здничные я́ства (блю́да)
аңа нинди аш та ярый — ему́ люба́я еда́ по вку́су
ашны сеңгәч, хатынны үлгәч макта — (посл.) ≈≈ хвали́ еду́ перева́ренную, а жену́ поко́йную; хвали́ се́но (рожь) в стогу́, а ба́рина в гробу́
б) мн. ашлар (о видах пищи, об образе питания), стол (диетический, детский, овощной, вегетарианский); еда́ит ашлары — мясно́й стол; мясна́я еда́
3) еда́ (мн. нет); обе́д, тра́пеза (в монастыре́) || обе́денный, тра́пезный, столо́выйаштан соң ял итеп алу — отдохну́ть по́сле еды́ (обе́да)
даруны аш алдыннан эчү — пить лека́рства пе́ред обе́дом
ашка кайту — прийти́ на обе́д
аш дирбиясе — столо́вый серви́з
аш кашыгы — столо́вая ло́жка
аш вакыты — обе́денный час (переры́в), обе́д
аш өстәле — тра́пезный стол
4)а) обе́д ( с созывом гостей), обе́д в гостя́х; зва́ный обе́д (по какому-л. поводу); чаще индив.күршеләрне ашка чакыру — позва́ть сосе́дей в го́сти
ашка бару — пойти́ в го́сти
аштан таралышу — расходи́ться из госте́й
бәйрәмдә өй саен аш — на пра́здник в ка́ждом до́ме го́сти (обе́ды)
юбилей ашында булу — быть на юбиле́йном (зва́ном) обе́де
ураза ашы уздыру — созва́ть (собра́ть) госте́й на разгове́нье
б) помина́льный обе́д, поми́нки; сорочи́ны, сорокови́ны (ед. нет), три́знаәбисенең җидесенә аш үткәрү — провести́ поми́нки по седьмо́му дню ба́бушки
карчыклар аштан чыгып киләләр — стару́хи выхо́дят с поми́нок
•- аш арты ашамлыгы
- аш арты эчемлеге
- аш арты нигъмәте
- аш бүлмәсе
- аш мәҗлесе
- аш өе
- аш пешерү
- аш пешерүче
- аш савыты
- аш сеңдерү
- аш серкәсе
- аш тәмләткеч
- аш тозы
- аш үтмәү
- аш чүмече
- аш юллары
- ашка утыру
- ашка утырышу
- ашы тәмле••аш бирү — корми́ть, покорми́ть; пои́ть и корми́ть, напои́ть-накорми́ть; хле́бом-со́лью приве́тить
ашка таракан булу (булып төшү) — оказа́ться (стать, быть) нежела́нным (непро́шеным, незва́ным) го́стем (го́стьей); оказа́ться тре́тьим ли́шним ( в любви)
аштан ашка йөрү — ходи́ть (расха́живать, е́здить, разъезжа́ть, таска́ться) по гостя́м
аштан олы (зур, өстен, югары) булмыйлар (түгел) — от угоще́ния (хле́ба-со́ли) не отка́зываются
ашы юк — есть не́чего, корми́ться не́чем; без хле́ба
ашы юк ураза тотар — (посл.) кто без хле́ба - тот пости́тся
ашын ашаган, яшен яшәгән — своё пожи́л (про́жил, о́тжил), век (свой) о́тжил (про́жил)
- аш белән атканга таш белән атуашың аш, йокың йокы түгел (булмый) — кусо́к в го́рло не ле́зет (идёт, прохо́дит); кусо́к в го́рле застря́л, кусо́к поперёк го́рла (стои́т, идёт); ешь не ешь
- аш белән атканда таш белән ату
- аш булсын
- аш кайтару
- аш төрләндерү
- ашыгыз тәмле булсын II сущ.; спец.шли́хта (для запарки пряжи, ниточных мотков; раствор для проклейки основы ткани) -
5 посадочный
-ая; -ое1) (бәрәңге һ.б.ш.) утырту...ы, утырта торган2) ав. утыру...ы, төшү...ы3) утырту...ы
См. также в других словарях:
сәке — Элекке авыл өченә хас, идәннән ярты метр чамасы күтәртеп җәйгән калын такталардан торган утыру яту урыны (табын итеп тә файдаланылган олы сәке бөтен түрне алып тора, ә ян сәке гадәттә бер генә озын тактадан һәм йөзлексез була). Сәкегә охшатып… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
урында — Җирле оешмаларның үзендә (югары оешмалар катнашыннан башка) мәсьәләне урында хәл итү 4. Нәрсәнең дә булса аерым өлеше, җире 5. Китапның, әдәби яки музыкаль әсәрнең, пьесаның аерым бер өлеше, өзеге 6. Кемнең дә булса берәр өлкәдә башкарган эш… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
урнашу — 1. Берәр җиргә билгеле бер вакытка тукталып урын алу. урын алып, җайлап утыру, яту 2. Озаклап тору, яшәү өчен билгеле бер урынга төпләнү 3. Билгеле бер урында булу, нин. б. урынны биләү (оешма, бина һ. б. тур.) 4. Эшкә керү, нин. б. хезмәт урыны … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
урынлашу — 1. Берәр җиргә билгеле бер вакытка тукталып урын алу. урын алып, җайлап утыру, яту 2. Озаклап тору, яшәү өчен билгеле бер урынга төпләнү 3. Билгеле бер урында булу, нин. б. урынны биләү (оешма, бина һ. б. тур.) 4. Эшкә керү, нин. б. хезмәт урыны … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
арт — Тирәлектә: күз караган якка капма каршы як; киресе: Ал. с. Арттагы, арткы, артта торган 2. Кеше гәүдәсендә һәм киемдә: арка ягы 3. Хайван гәүдәсендә: баш ягына капма каршы як, артсан 4. Нәр. б. ал ягының каршысындагы өлеше, арткы өлеше. Урындык,… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
кузла — 1. Арба яки чананың алгы өлешендә ат тотучы (кучер) утыру өчен махсус ясалган урыны 2. Аяклары бер берсенә аркылы сугылган бүрәнә форм. стан (утын кискәндә кулл.). Гимнастик күнегүләр өчен ясалган снаряд; рус. Козел 3. Берничә мылтыкны штыгы… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
утракса — У. НЕРВЫСЫ – Бил, утыру урыны, бот һәм тез асты мускуллары эше белән идарә итә торган иң зур нерв бәйләме, ул зарарланудан ишиас авыруы барлыкка килә … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге